CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE TARIM

 
Ali Ekber Yıldırım


Türkiye Cumhuriyeti 100 yaşında. Cumhuriyet kolay kurulmadı. Yıllarca süren savaşlar, ülkenin askeri, siyasi ve ekonomik olarak işgali ve Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak başlattığı milli mücadele. Milli mücadelenin yani bağımsızlık savaşı zaferle sonuçlandıktan sonra cumhuriyeti ilan edilmeden Mustafa Kemal’in direktifi ile İzmir İktisat Kongresi’nin yapılması tesadüf değildir. Kazanılan askeri zaferin ekonomik zaferle taçlandırılması için ekonomide yol haritasını belirlemek üzere planlı bir şekilde bu kongre yapıldı.

Yıllarca süren (1911-1922)savaşlardan kalan köylüyü çiftçi yapmak temel hedeflerden birisiydi. O dönem 13 milyon nüfusun yüzde 80’i köylü. İzmir’de 17 Şubat- 4 Mart 2023 tarihleri arasında yapılan İzmir İktisat Kongresi ile tarım politikasının özünü oluşturan “Milli ekonominin temeli ziraattır” ilkesi benimsendi.

Uygulanacak tarım politikasının temel felsefesi ise Mustafa Kemal Atatürk’ün “Ülkenin gerçek sahibi ve efendisi, hakiki müstahsil olan köylüdür” sözüne dayanır.

İzmir İktisat Kongresi ile belirlenen hedefler

İzmir İktisat Kongresi’ne “Çiftçi Grubu” tam 96 maddelik bir metin sunar. Bu isteklerin birçoğu da köylünün üretim yapmasını engelleyen, yabancılara mahkum kılan uygulamaların kaldırılmasına yöneliktir.

Çiftçi Grubu’nun talepleri arasında Aşar vergisinin kaldırılması, tütün ekimi ve ticaretinin serbest bırakılması, tütünde Reji İdaresi’nin kaldırılması, tarımsal kredilerin düzenlenmesi, hayvan hastalıklarıyla mücadele, tarım alet ve makinalarının standartlaştırılması, yüksek öğretim görenlerin bir süre köylere gönderilmesi gibi çok temel istekler var.

İzmir İktisat Kongresi’nde dile getirilen talepler doğrultusunda belirlenen yol haritası ile bir yandan da tarımda kurumsal bir yapı oluşturulmaya başlanır. İlk hedef ithal edilen bazı temel ürünlerin içerde üretilmesini sağlamaktır. Bunun için üretimin önündeki engellerin kaldırılması gerekiyordu.

Daha önce Dışişleri, Ticaret, Maliye, İktisat bakanlıkları bünyesinde yer alan tarım, ziraat işleri, ilk kez 1924’te Tarım Bakanlığı kurularak bağımsız bir yapıya kavuşturuldu. Bu da tarıma verilen önemin bir göstergesiydi.

Ürünün onda birini devlete verilmesini zorunlu kılan Aşar vergisi 1925 yılında kaldırıldı. Aynı yıl tütünde Reji İdaresi kaldırıldı. Ziraat Bankası A.Ş.yapılarak etkinleştirildi. Ülke şeker ihtiyacının karşılanması için ilk şeker fabrikası olan Alpullu Şeker Fabrikası 11 Kasım 1926’da açıldı. Yaklaşık bir ay sonra 17 Aralık 2026’da Uşak Şeker Fabrikası üretime geçti. Yıllarca bu iki fabrika şeker ihtiyacını karşıladı. Türkiye’de şeker sanayinin kurulmasında Atatürk’ün kurucusu ve ortağı olduğu Türkiye İş Bankası başroldedir. Hayvan Islah Kanunu aynı yıl 1926’da kabul edildi.

Atatürk’ün örnek çiftçiliği

Mustafa Kemal Atatürk, ekonominin temelini oluşturan tarım konusunda çok önemli çalışmalar yapar. Kendi parası ile Ankara’nın en çorak, ot bitmez denilen bozkırda arazi satın alarak örnek bir çiftlik, Atatürk Orman Çiftliği’ni kurar. Örgütlenmeye büyük önem veren Atatürk, Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi’nin 1 numaralı ortağıdır. Attığı her adımla çiftçilere örnek olur.

Bugün hala çok gündemde olan tohum ıslahı konusunda ilk adımlar yine o yıllarda atıldı. Eskişehir’de 1925 yılında ilk tohum ıslah istasyonu kuruldu. Tarım arazilerinin yüzde 60’ından fazlası sulama yapılamayacak durumda olması nedeniyle kuru tarım konusunda önemli çalışmalar yapılır. Atatürk’ün Amerika’ya gönderdiği Ziraat Mühendisi Ali Numan Kıraç kuru tarım konusunda çalışmalar, araştırmalar yapar. Türkiye’ye döndükten sonra Eskişehir’de 1929 yılında Dryfarming(kuru tarım) Deneme İstasyonunu kurulur. Burada yapılan çalışmalar dünyaya örnek olur ve tarihe “Türk Mucizesi” olarak geçer.

Cumhuriyetin ilanından sonra, ilk tarım sayımı 1927 yılında yapıldı. Bu sayım bir anlamda kurtuluş savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan ilk tarım envanteri niteliğindedir. 1923-1929 döneminde her yıl ortalama yüzde 10 büyüme kaydedilir.

Dünya bunalımı ve savaş yılları

Dünya, 1929’da başlayan ve 1935 yılına kadar sürecek büyük bunalımla sarsılır. Bu dönemde tarım ürünlerinin fiyatlarında çok ciddi düşüşler yaşanır. Ziraat Bankası aracılığıyla çiftçiler desteklenir. 1935 yılında Tarım Kredi ve Tarım Kredi Kooperatifleri Yasası çıkarılarak örgütlenmeye önem verilir. Toprak Mahsulleri Ofisi 1938 yılında kurulur.

Dünya bunalımı henüz yeni atlatılmaya çalışılırken 2. Dünya Savaşı patlak verir. Türkiye savaşa girmedi, ama savaş ekonomisi uygulamak zorunda kaldı. Güçlü ordunun beslenmesi gerekiyordu. Tarımsal üretimde önemli başarılar elde edilse de bazı ürünlerde kendine yeterli değildi. Bu dönemde üretim seferberliği başlatıldı. Bu dönemde 13 büyük devlet üretme çiftliği kuruldu. Kırsalda eğitim ve üretim sorununa çare olmak üzere 1940 yılından itibaren Köy Enstitüleri açıldı.

Marshall Planı ve Türkiye’ye biçilen rol

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra dünya adeta yeniden şekilleniyordu. Marshall Planı 1947’de devreye girdi ve en büyük pay tarıma ayrıldı. O dönemde Türkiye’ye biçilen rol savaştan çıkan Avrupa’nın tarımsal ürünlerdeki açığını kapatmak olarak belirlenmişti.
Bu döenm aynı zamanda tarıma makineleşmenin yaygınlaştığı bir dönem oldu. 1948’de 1756 traktörü olan Türkiye, 1960’a gelindiğinde traktör sayısı 42 bin 136’ya ulaştı. Traktör, daha fazla alanın işlenmesi demekti. Bu dönemde tarla bitkileri alanı yaklaşık 14 milyon hektardan 23,8 milyon hektara çıktı. Bu dönemde tarımdaki büyüme yüzde 10’un üzerinde gerçekleşir.

Tarımda popülizmin başladığı yıllar

Çok partili hayata geçtikten sonra özellikle kırsaldaki siyasi rekabet popülizmi de beraberinde getirdi. Çünkü iktidarları nüfusun yoğun olduğu kırsal kesimi yani köylüler belirliyordu.

Bu dönemde de kurumsal yapıda önemli adımlar atıldı. Hayvancılığı desteklemek, yerli üretimi geliştirmek için 1952’de Et ve Balık Kurumu kuruldu. Toprak Su, Süt Endüstrisi Kurumu(SEK),Yem Sanayi, Zirai Mücadele gibi birçok kurum bu dönemde faaliyete geçti.

Tarımda makineleşmenin yaygınlaşması ile kırsaldaki nüfus kentlere, sanayiye akmaya başladı. Kent nüfusu arttı, kırdan kente göç hızlandı. 1958’de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile istikrar programı uygulandı. Dolar 2,80 liradan 9 liraya yükseldi.

“Yeşil devrim”le üretim arttı

Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de 1960’lı yıllarda adına “yeşil devrim” denilen bir dönem yaşandı. Teknolojinin tarımla buluştuğu, dekara verim artışı sağlayan kimyasal gübrelerin, ıslah edilmiş tohumların kullanılması, tarımsal ilaçlarla zirai mücadelenin yaygınlaşması, sulamanın artması üretimde büyük artış sağladı. 1970’lerin sonunda tarım arazilerinin yarısı gübre ile buluşurken, sulama oranı yüzde 10’un üzerindeydi. Bu dönemde tarımsal desteklemeler yaygınlaştı. Katma değerli ürünlerin üretimi arttı. Bu dönem aynı zamanda tarımsal üretim kalkınma planları ile yönlendirildi.

Tarımda 1960-1970 dönemi planlı dönem olarak bilinir. 1970-1980 yılları ise ithal ikameci politikaların uygulandığı dönemdir.

Dönüm noktası 1980 ve 24 Ocak Kararları

Tarım sektörü için 1980 yılı özellikle 24 Ocak Kararları bir dönüm noktası oldu. Cumhuriyetten 1980 yılına kadar oluşturulan altyapı, tarımsal kurumlar, üretim deseni, ihracata dayalı geleneksel ürün üretimi ve tarımsal sanayideki gelişmeler bir yana bırakıldı. İthal ikameci politikadan neoliberal politikalara geçildi. Her fırsatta tarımın ülkenin sırtında yük olarak gösterildiği, tarımla değil sanayi ve turizmle, yani hizmet sektörü ile kalkınmanın olabileceği dile getirildiği bir dönem. Uluslararası sermaye ve kuruluşların dayatması ile tarım sektörü kontrolsüz bir şekilde dışa açıldı.

Turgut Özal’ın “tarımı ithalatla terbiye etme” politikası öne çıktı. Reorganizasyon adı altında özellikle 1985 yılından itibaren kurumsal yapı dağıtıldı. Ziraat İşleri, Zirai Mücadele, Toprak-Su, Gıda İşleri, Veteriner İşleri kapatıldı veya başka kurumlara bağlandı. Uzman kurumlar tek tek kapatıldı. Tarımın hafızası yok edildi, ana damarları kesildi. Hayvancılık sektörü deyim yerindeyse çöktü. Tarım sektörü desteksiz bırakıldı. İthalat kapıları sonuna kadar açıldı.

Bu dönem aynı zamanda “Avrupa’nın bahçıvanı/çobanı mı olacağız?” diye tarımın küçümsendiği yok sayıldığı, yok edilmeye çalışıldığı bir dönemdir. “Sanayileşerek kalkınacağız, tarımla kalkınmış ülke yok!” denilen, “patates mi üreteceğiz, otomobil mi?” denilerek tarım hep küçümsenmiş ve yok sayılmıştır. Oysa tarım sorununu çözmeden sanayileşmek, kalkınmak da mümkün değildi. Gelişmiş, sanayileşmiş zengin ülkeler aynı zamanda tarımda da en başarılı ülkelerdi.

Yazının tamamını okumak için TIKLAYINIZ.

www.tarimdunyasi.net